Kennis lijkt enigszins magisch te zijn. Hoe meer we weten, hoe zekerder we ons voelen?
De meeste mensen voelen zich onzeker door het gebrek aan technische kennis van het systeem of het product dat zij ondersteunen. Meer technische opleiding lijkt de eerste actie te zijn waarnaar het management grijpt. Helaas is een technische opleiding slechts geldig voor een bepaald domein en voor een korte periode. Is het nog langer mogelijk om de snelheid van de technologie bij te houden? Is kennis de enige drijfveer die ons de kracht en de zekerheid geeft? Nee, helemaal niet, er is meer nodig om effectiever te worden. Studies uitgevoerd door Kepner en Tregoe hebben ons laten zien dat goede daadkrachtige acties altijd voorafgegaan worden door helder denken. Maar juist dat heldere denken laat ons in de steek als het even spannend is.
Die 'illusoire' kennis
Kennis' lijkt enigszins magisch te zijn. Normaal wordt gezegd: "Hoe meer we weten, hoe zekerder we ons voelen". Niets geeft meer voldoening dan kennis te hebben van de wereld om je heen. We kunnen de situatie beter inschatten, we weten hoe we moeten reageren, we kennen de oplossing voor een probleem; het heeft zo zijn voordelen. Natuurlijk bestaat het gevaar dat je met de kennis wegloopt; je laat je meeslepen, je denkt het antwoord te weten en uiteindelijk sla je de plank volledig mis. Vreemd genoeg is het toch een verrijking van je leven, omdat je leert van de fouten die je hebt gemaakt.
...Kennis alleen is niet de sleutel tot al je problemen.
Zou kennis u de echte macht geven? Of zou het kunnen dat kennis je werk belemmert?
Ik ontdekte, tijdens mijn activiteiten als trainer, coach en facilitator in Analytical Troubleshooting (ATS) en Problem Solving and Decision Making (PSDM) programma's, dat kennis tegen je kan werken als je problemen (en situaties in het algemeen) op een heldere en consistente manier wilt benaderen. Blijkbaar is kennis op zich niet de sleutel tot al uw problemen.
Bij de meeste deelnemers aan mijn workshops, meestal ingenieurs met een lange staat van dienst in hun bedrijf, blokkeert de uitgebreide kennis die ze hebben opgedaan hun weg om het probleem op te lossen. Ze trekken te snel conclusies en denken dat ze het antwoord al weten.
Zij stellen alleen die vragen die in hun huidige denkpatroon passen en, misschien nog erger, zij luisteren ook selectief! Alleen die dingen die passen in hun kaart van de wereld worden opgenomen en geregistreerd. Je hebt natuurlijk een rugzak vol met kennis en ervaring die je in de loop der jaren hebt opgedaan, wat het moeilijk maakt om nieuwe situaties op een volkomen objectieve (blanco) manier te bekijken; zonder aannames en vooroordelen. En misschien is dit ook niet de beste weg, het is zelfs onwenselijk.
Campbell en Whitehead in Waarom goede leiders slechte beslissingen nemen, beschreef dit gedrag als patroonherkenning en emotioneel labelen. Patroonherkenning betekent dat wij, wanneer wij met een nieuwe situatie worden geconfronteerd, veronderstellingen maken op basis van eerdere ervaringen en ons oordeel, (kortom, conclusies trekken). Emotional tagging is het proces waarbij emotionele informatie zich vasthecht aan de gedachten en ervaringen die in ons geheugen zijn opgeslagen. Wij zijn waarschijnlijk bevooroordeeld in wat wij moeten doen door onze ervaring, niet door het analyseren van de feiten.
Maar toch...als er zoveel nadruk en druk ligt op het vergaren van kennis en wat we in Nederland 'kenniseconomie' noemen, (investeren in scholen, universiteiten etc.), wat gebeurt er dan als je helemaal geen kennis hebt? Zou je in staat zijn om een betere (klanten)service te verlenen? Zou u meer openstaan om naar de stem van de klant te luisteren? Als u geen kennis hebt van een bepaalde technologie, kunt u het beste veel vragen stellen om een duidelijk inzicht te krijgen in de situatie.
Vragen stellen is als een schilderij maken; je bent gevoeliger voor de omgeving, ontvankelijker om nieuwe dingen te zien.
Soms is het goed om een stapje terug te doen en jezelf de vraag te stellen: maakt het mij echt gelukkig als ik al die dingen weet?
De meeste dingen die we weten hebben een nogal negatieve connotatie. Onlangs zag ik een interessante videoclip over 'de waarde van het niet-weten', waarin de presentator zich nogal sterk uitsprak voor 'het niet-weten' (waardoor het leven waardevoller wordt). Niet weten als je het wel weet is vrijwel onmogelijk. Het is natuurlijk onmogelijk om je hersenen gewoon 'uit te schakelen'. Ik heb de schakelaar in ieder geval nog niet gevonden.
Helder denken voor een complexe wereld
De les die uit dit "niet weten" kan worden getrokken, is de volgende: telkens wanneer u met een nieuwe situatie te maken krijgt, neemt u een moment van bezinning en vraagt u zich telkens weer af: welke veronderstellingen heb ik gemaakt, waren deze conclusies juist? Vanuit welk perspectief of vanuit welke hoek heb ik de situatie bekeken? Welke andere perspectieven zouden er kunnen zijn? Welke vooronderstellingen leidden mijn gedrag? Welke interpretatie of betekenis heb ik reeds gegeven aan de gepresenteerde gegevens? In hoeverre zijn de gepresenteerde informatie en gegevens de conclusie van iemand anders? Het is iets wat ik zou noemen: "schakel de helderdenkende modus van je hersenen in".
Ik denk dat zelfs zonder diepgaande technische kennis situaties kunnen worden beoordeeld en herzien en problemen kunnen worden opgelost. Het is een kwestie van de juiste communicatie en je denken zichtbaar maken door het te documenteren. Stel open vragen op een gestructureerde manier en documenteer die antwoorden op een standaard manier. Op die manier ontstaat een duidelijk beeld van de situatie, wordt onzin-informatie terzijde geschoven en is de belangrijke informatie gefilterd en gedocumenteerd.
Deze manier van werken maakt het mogelijk problemen veel beter op te lossen dan talrijke trial-and-error pogingen. Ook de samenwerking van individuen en teams zal baat hebben bij een systematische en gestructureerde aanpak. Bestaande kennis in ons hoofd mag niet in de weg staan van het vergaren van nieuwe kennis. Stel je open, denk out of the box. Complexiteit wordt iets waar je niet bang voor hoeft te zijn. Het wordt zelfs interessanter en uitdagender!